Türkiye, Rusya ve Katar’dan Suriye için yeni mekanizma: İran dışlanıyor mu?

Astana Süreci’nin son toplantılarının somut sonuç veremediği ve Türkiye ve Rusya’nın İran ile uyuşmazlıklarının arttığı bir periyotta Doha’da gerçekleşen bu toplantı dikkat cazibeli bir gelişme olarak bedellendiriliyor. Her ne kadar İran’ın tam olarak dışlanması manasına gelmese de, bu adımın, Arap dünyasının Suriye konusuna tekrar eğilmesi ve Şam idaresine siyasi sürece ‘Evet’ demesi karşılığında Arap Birliği’ne yine dönüş yolunu açabileceği de kaydediliyor.

Çavuşoğlu, “Bugün yeni bir üçlü istişare süreci başlatıyoruz” dedi ve emellerinin Suriye problemine kalıcı bir siyasi tahlil bulmak olduğunu kaydetti. Üç ülkenin Suriye ile ilgili diplomatlarının daima temas içinde olacaklarını, dışişleri bakanlarının da periyodik olarak bir ortaya geleceklerini kaydeden Çavuşoğlu, bir sonraki toplantının Ankara’da daha sonrakinin de Moskova’da yapılacağı bilgisini verdi.

Reuters

Katar Dışişleri Bakanı, yeni sistemin iki gayesinin Suriye’de kalıcı siyasi tahlilin sağlanması ve insani yardımların kesintisiz ve hiçbir bölge dışlanmadan sağlanması olduğunu kaydetti. El Sani, bu üçlü sürecin Astana’ya rakip olmadığını, Suriye konusunda hizmet etmeye çalışan platformlardan biri olacağını söyledi.

Rusya Dışişleri Bakanı da Türkiye, Katar ve Rusya’nın yaklaşık bir yıldır diplomatlar seviyesinde görüştüklerini, yani Doha’daki toplantının bir gecede alınan kararın sonucu olmadığını söyledi. Lavrov, bu yeni sistemin 2017’den bu yana işleyen ve Suriye’de çatışmaların önlenmesi ve siyasi tahlil bulunmasını amaçlayan Türkiye-Rusya-İran Astana Süreci’ne alternatif olmadığını vurgularken, “Katar’ın Suriye’deki trajik durumun bertaraf edilmesi için gerekli şartların yaratılmasına katkıda bulunmak istemesini yalnızca memnuniyetle karşılarım” tabirlerini kullandı.

İran dışlanıyor mu?

Katar ve Rus dışişleri bakanlarının karşı açıklamalarına rağmen Doha’da ilan edilen yeni sistemin, son periyotta aslında daha çok Türkiye-Rusya diyaloğu ve işbirliğine dönen Astana Süreci’nden değerli bir rol çalacağı değerlendirmeleri yapılıyor. Lakin bu durumun Şam idaresiyle derin bağlantıları bulunan İran’ın büsbütün dışlanması sonucunu doğurmayacağı da öngörülüyor.

Türkiye ve Rusya’nın Katar ile yeni bir sistem başlatmalarının nedenleri ortasında şu ögeler öne çıkıyor:

Türk-Rus süreci: Astana Süreci, 2017 başında kurulmuştu ve en değerli hedefi ülkedeki çatışmaları durdurmak, şiddeti azaltmak ve siyasi sürecin ilerlemesi için gerekli şartları oluşturmaktı. Bu süreçte Türkiye, ölçülü Suriye muhalefeti, İran alandaki Şii milis güçleri ve Rusya da Şam idaresi üzerindeki tesirlerini kullanmışlar ve yapılan güvenlik düzenlemeleri sonucunda Suriye’deki çatışmaları en az düzeye indirmeyi başarmışlardı.

Getty ImagesTürkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ve İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif’in 16 Mart 2018’de Kazakistan’ın Astana kentindeki görüşmesinden bir fotoğraf

Türkiye ve Rusya, Batı Suriye’de devam eden İdlib sorunu için 2018’da Soçi Süreci’ni başlatmışlar ve fiilen İran’ı bu hususta devreden çıkarmışlardı. Türkiye ve Suriye orduları ortasında 2020 başında yaşanan şiddetli çatışmalara da 5 Mart 2020’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ortasında varılan bir protokolle son verilmişti. Münasebetiyle Suriye’de yaşanan sürecin İran’ın iştirakini gerektirmeyen bir noktaya ulaştığı Ankara ve Moskova’da yapılan değerlendirmeler ortasında olduğu görülüyor.

İran milisleri denetim edemiyor: Tahran idaresinin son devirde Suriye’de bulunan Şii milis kümelerini denetim edememesi Moskova’da, alanda sağlanan kırılgan istikrara ziyan veren bir gelişme olarak görülüyor. Rusya’nın, hem Tahran hem de Şam idareleriyle Şii milislerin faaliyetleri konusunda duyduğu rahatsızlığı ele aldığı görüşmelerden sonuç alamadığı kaydediliyor.

Şii kümelerin yalnızca Suriye’de değil son devirde Irak’ta da faaliyetlerini artırmaları, ABD ile İran ortasında artan tansiyonun Suriye’ye yansımasını engellemek isteyen Türkiye ve Rusya’nın Katar’la paralel bir süreç geliştirmek istemiş olabileceği bedellendiriliyor.

Astana Süreci siyasi tahlil için gerekli ivmeyi yaratamadı

Siyasi tahlile dayanak: Astana Süreci’nin bir öbür kıymetli misyonu Türkiye, İran ve Rusya’nın ön ayak olduğu Suriye Anayasa Komitesi’nin kurulması ve BM’nin 2254 sayılı Güvenlik Kurulu kararınca sonunda adil seçimlerin yapılmasını hedefleyen siyasi sürecin tamamlanması idi.

2019’da başlayan ve 5. cins toplantılarını yapan Anayasa Komitesi’nden bugüne kadar olumlu bir sonuç alınamadı. İran’ın Suriye’de siyasi bir süreç konusunda istekli olmaması ve Şam idaresinin süreci engellemesi en kıymetli nedenler ortasında görülüyor.

Doha’da yapılan toplantının akabinde açıklanan bildiride ve basın toplantısında yüklü olarak siyasi tahlile atıfta bulunulması, yeni sistemin kuruluş emelini da somutlayan bir gelişme olarak bedellendiriliyor.

9 unsurluk ortak bildirinin 3 unsuru direkt siyasi sürece atıfta bulunurken, Anayasa Komitesi’nin aktif biçimde çalışması için başta BM Özel Temsilcisi Geir Pedersen’in çalışmalarını desteklemek olmak üzere her türlü katkının sağlanacağı kayda geçiriliyor.

Katar’ın sürece katkısı ne olur?

İran ve Katar’ın Suriye açısından en değerli farklılıkları birinin büsbütün Esad idaresinin yanında oburunun ise büsbütün karşısında yer alıyor olmaları. Katar, Suriye iç savaşının çıktığı birinci devirlerden itibaren Türkiye ile birlikte yer almış ve Esad idaresinin devrilmesi için uğraşmıştı. Lakin bilhassa 2015’den itibaren Suriye konusundaki etkin durumundan geri çekilmeye başlamış, 2017’de Körfez ülkelerinin blokajının akabinde ilgisini büyük ölçüde yitirmişti.

Katar’ın Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan ile ilgileri olağanlaştırmasının çabucak akabinde Suriye konusunda inisiyatif alması dikkat çekiyor. Türkiye ile özel münasebetleri bulunan, Orta Doğu coğrafyası ve Arap dünyasında etkin dış siyaseti ile ayrışan Katar’ın Esad idaresinin vazifeden uzaklaştırılması konusunda eski kararlılıkta olup olmadığı ise şu etapta net olarak bilinemiyor.

ReutersKatar Dışişleri Bakanı Muhammed bin Abdurrahman el Sani

Fakat Katar’ın devreye girmesi, Arap dünyasında son devirde artan Suriye’nin Arap Birliği’ne dönmesi açısından da bedellendirilen bir öge. Katar Dışişleri Bakanı, basın toplantısında, bir soru üzerine, Suriye’nin 2011 sonunda Arap Birliği üyeliğinin askıya alınmasına neden olan nedenlerin ortadan kalkmadığına dikkat çekti. Lakin Suriye idaresinin siyasi sürecin ilerlemesine müsaade vermesi ve gerçek bir gelişmenin yaşanması durumunda Katar’ın da vetosunun yumuşayacağı beklentisi lisana getiriliyor.

Suriye’nin yine inşası

Rus Dışişleri Bakanı Lavrov’un basın toplantısında vurguladığı “Suriye’nin yine inşası” gerekliliği, siyasi sürecin ileri kademelerinde İran yerine dünyanın en güçlü ülkelerinden olan Katar’ın devrede olmasını daha manalı kılan bir gelişme olarak görülüyor.

ReutersRusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov

Katar ile son derece yakın çalışan, birçok alanda emsal siyasetler üreten Türkiye için de Katarla Suriye sürecinde aktif halde yer almak değerli bir öge olarak görülüyor. Rusya da, 2015’ten bu yana etkin bir kesimi olduğu Suriye buhranının daha fazla uzamamasını ve böylelikle artık Rus maliyesine külfet olmaktan çıkmasını amaçlıyor. Bunun için de memleketler arası toplumun kabul edebileceği bir formülle siyasi tahlilin sağlanması büyük ehemmiyet taşıyor.

Cumhuriyet