Türkiye Somali’nin IMF borcunu neden ödedi, Afrika politikası açısından ne anlama geliyor?
Getty ImagesTürkiye’nin Mogadişu’nun Gego bölgesinde besin, yakıt yardımı yaptı.
Türkiye’nin, Somali’nin Memleketler arası Para Fonu’na (IMF) olan vadesi geçmiş borcunun ödenmesine katkıda bulunması, ülke içindeki ekonomik dertler münasebet gösterilerek kimi muhalifler tarafından eleştirildi, Somali hükümetinde ise karar memnuniyetle karşılandı.
Somali-Türkiye münasebetlerinde uzun vadeli çıkarlar ve iştirakler göz önünde bulundurulduğunda, Türkiye’nin bu türlü bir adım atması birtakım yorumculara nazaran şaşırtan değil.
BBC Türkçe’ye konuşan Somali’nin yeni Enformasyon Bakanı Osman Dubbe, “Somali son üç buçuk yıldır borçlarıyla boğuşuyordu. Başta İngiltere olmak üzere, Norveç, Avrupa Birliği ve ABD de borçların ödenmesine katkıda bulundu. Türkiye’nin de katkıda bulunması bizim için çok iyi haber” dedi.
Somali Adalet Bakanı Abdulkadir Mohamed Işık da Twitter hesabından Türkçe paylaştığı iletide Türkiye devletine teşekkür etti.
Resmi Gazete’de yayımlanan 5 Kasım tarihli duyuruya nazaran Türkiye, IMF bünyesindeki Ağır Borçlu Yoksul Ülkeler inisiyatifinin Somali’nin borcunun hafifletilmesi gayesiyle başlattığı teşebbüse Türkiye, 3 milyon 487 bin dolara karşılık gelen 2 milyon 372 bin SDR’lik (özel çekme hakkı) hibe takviyesi verme kararı aldı.
SDR NEDİR?
SDR (Özel Çekme Hakkı – Special Drawing Right), IMF tarafından üye ülkelerin resmi rezervlerini desteklemek için 1969’da kurulan milletlerarası bir rezerv para ünitesi.
SDR’nin kıymeti beş para ünitesi, ABD doları, euro, Çin yuanı, Japon yeni ve sterlinden oluşan bir sepete nazaran belirleniyor.
Açıklamada, “IMF tarafından 25 Mart 2020’de Özel İhtiyat Hesabı ve IMF’nin tahsili gecikmiş faiz alacaklarından kaynaklanan gelir kaybının telafi edilmesi emeliyle yapılan kesintiler için biriken 242 milyon Özel Çekme Hakları (SDR) üyelerine dağıtılmış ve bunun 11.906.405 SDR meblağı Türkiye Cumhuriyeti’ne iade edildiği” belirtildi. Türkiye de bu paydan 2 milyon 372 bin SDR’lik kısmı Somali’ye hibe ediyor.
IMF VE DÜNYA BANKASI’NDAN MART’TA SOMALİ KARARI
IMF ve Dünya Bankası, 25 Mart 2020’de koronavirüs salgınının süratle yayılmaya başladığı periyotta, Somali’ye de Ağır Borçlu Fakir Ülkeler (HIPC) İnisiyatifi kapsamında yardım yapma kararı almış, karar Nisan ayı ortasında onaylanmıştı.
Bu kapsamda Somali’nin 5,2 milyar dolarlık borcunun yaklaşık üç yıl içinde büsbütün silinmesi ve Somali’nin memleketler arası toplumla ilgilerinin olağanlaşması, ülkenin yeni mali kaynaklara erişiminin ve ekonomik büyümesinin sağlanması hedefleniyor.
Covid-19 salgınıyla IMF’nin ‘Afet Tesirlerinin Sonlandırılması ve Borcun Hafifletilmesi Kredisi’nden (CCRT) borcun hafifletilmesi için yaklaşık 500 milyon dolar ayrılırken, İngiltere 185 milyon dolar, AB yaklaşık 50 milyon dolar, Japonya da 100 milyon dolar ayırdı. Çin ve Hollanda da borcun kapanması için devreye girdi.
SOMALİ, TÜRKİYE’NİN AFRİKA’YA AÇILAN ‘KAPISI’
Somali, Türkiye’nin 2011’den itibaren yaptığı yardımlar, altyapı çalışmaları ve kalkınma programlarına takviyesiyle Afrika’ya açılan kapısı oldu.
Türkiye’nin Somali’ye sivil toplum kuruluşları, TİKA ve Kızılay aracılığıyla yaptığı yardımların fiyatı da 1 milyar doları geçti.
Oxford Üniversitesi’nde Afrika siyasetleri konusunda uzmanlaşan araştırmacı Emre Çalışkan’a nazaran “Somali üzere bir ülkeye diğer ülkeler yardım toplarken Türkiye’nin biraz da dış siyaseti gerektiği sessiz kalması beklenemezdi, bir biçimde adım atması gerekiyordu.”
Türkiye’nin 2000lerin sonlarından bu yana Afrika ülkeleriyle münasebetleri geliştirme gayretleri, insani yardımlar aracılığıyla siyasi takviye olarak da karşılık buluyor.
Türkiye, 2009-2010 Periyodu Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Kurulu Süreksiz Üyeliği seçimleri için bilhassa Afrika ülkelerinin oylarını, dayanaklarını hedefleyen bir siyaset izlemişti.
Devrin Dışişleri Bakanı Ali Babacan, 2008 yılında üyelik için yürüttüğü çalışmalarda her fırsatta Afrika ülkelerine yapılan yardımları, açılan büyükelçilikleri ve ayrılan milyonlarca dolarlık kaynakları hatırlatarak Türkiye’nin Afrika ülkelerinin oylarına talip olduğunu söylemişti.
Türkiye’nin BM Güvenlik Kurulu’na süreksiz üyeliği katılaştığı Ekim 2008’de de Babacan “Afrika ile alakalı çalışmalarımızı son yıllarda ağırlaştırmış olmamız bize kıymetli avantajlar kazandıracak. Zira Afrika’yı daha iyi anlamaya başlayan bir ülke olarak oturacağız orada” demişti.
Araştırmacı Çalışkan da şu yorumu yaptı: “O devirde de Türkiye, Afrika’da kimi ülkelerin ödenmeyen borçlarını BM’ye ödemişti. Bu ülkeler o sayede oy kullanabilmişti ve Türkiye’ye oy verdiler (…) Türkiye Somali’de yaptığı projeleri göstererek ‘Bakın ben Afrika’da başka klasik güçlerden farklıyım. Ben Afrika’nın geleceği, çıkarları için çalışıyorum, benim bir sömürge geçmişim yok, kazan-kazan muahedeleri üzerine şurası bir dış siyaset izliyorum’ bildirisi vermeye çalışıyordu.. Somali, öteki Afrika ülkelerinin Türkiye’ye memleketler arası platformlarda dayanak vermesi açısından çok kıymetliydi.”
Türkiye, 2000lerin sonunda dış siyasette faal bir rol oynamak isteyen bir siyaset izliyordu. Somali de bu açıdan Türkiye’nin kendisini öteki ülkelerden ayırması için bir fırsat olarak görüldü.
‘SOMALİ’NİN ÖNEMLİ BİR MİLLETLERARASI ORTAĞA MUHTAÇLIĞI VARDI’
Somali Enformasyon Bakanı Osman Dubbe de Türkiye’nin Somali üzerinden öbür Afrika ülkeleriyle alakalarını geliştirebilecek bir fırsatı olduğu görüşünde:
“Türkiye Somali’ye üç ana kesimde katkı sağladı: İnsani yardım, altyapı, ticari bağlar. Bunların dışında eğitim, sıhhat, içme suyu üzere takviyeleri de oldu.
“Somali, stratejik ve jeopolitik açıdan çok değerli bir ülke. Hint Okyanusu ile Kızıl Deniz, Aden Körfezi’nde. Deniz ticareti sınırlarının %70-80’i buralarda. Ayrıyeten Somalililer Afrika’da ticaret odaklı girişimcilerdir. Türkiye ile Somali ortasındaki ticaret, öbür Afrika ülkelerine uzanmasına da yardımcı olur. Somali, Türkiye’nin Afrika’ya açılan kapısıdır.
“Somali’nin uzun vakittir ‘bir ağabey’ üzere görebileceği önemli bir memleketler arası ortağı olmamıştı. Somali’nin bu takviyeye gereksinimi var. Türkiye, Somali halkının muhtaçlığı olan bu boşluğu dolduruyor.
“Ayrıca, Türkiye hiçbir vakit Somali’nin iç siyasetine karışmıyor, iç çatışmalara ve iktidar çekişmelerine müdahil olmuyor bu nedenle Somali halkı da başka ülkelere kıyasla Türkiye’ye daha yakın hissediyor.”
Getty ImagesSomali’de 2017’de düzenlenen hücumlarda Türkiye’nin ülkeye yaptığı yardımlar takviye görmüştü.Bakan Dubbe, Türkiye’nin insani yardım, alt yapı çalışmaları ve ticari olarak Somali’ye yaptığı yardımların halk ortasında büyük memnuniyetle karşılandığını söz ediyor ve Somalilerin hafızasında, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2011’de yaptığı ziyaretin yanı sıra, 2017 Ekim ayında yaşanan bombalı hücumlara birinci yardım eden ülkenin Türkiye olmasının de yer ettiğini söylüyor.
Türkiye’nin en büyük büyükelçilik binası Somali’nin başşehri Mogadişu’da. Mogadişu’da 2017’de kurulan TURKSOM Askeri Eğitim Üssü’nde de Türkiye Somali Silahlı Kuvvetlerini eğitiyor.
Mogadişu Limanı’nın işletmesi 2014’ten bu yana Albayrak Kümesi’nde. Küme, Ekim ayında Somali hükümeti ile liman işletmesi için 14 yıllık imtiyaz mutabakatı imzaladı. Limanın özelliklerinin korunması ve ticari akışın artırılması için 50 milyon dolarlık rehabilitasyon ve yatırım programının hayata geçirileceği duyuruldu.
Başkentteki Aden Adde Memleketler arası Havalimanı’nın da işletmesi 2013’ten bu yana Türk şirketi Favori LLC’de.
Kasım ayı başında da Galmudug vilayetindeki Hobyo limanının işletmesi, Türk, İngiliz ve Somalili şirketlerden oluşan konsorsiyuma verildi. Bu şirketler Crom LTD, Hobyo Investment LTD ve Indian Ocean Holding LTD.
Muahedeyi Somali’nin limanlardan sorumlu bakanı Abdisabir Shurie Twitter hesabından duyurdu.
TÜRKİYE KARŞILIĞINDA NE ALACAK?
Türkiye’nin, şirketler, sivil toplum kuruluşları ve kurumlarıyla Somali’den başlayıp Afrika geneline yardım yapması, ticari bağları kuvvetlendirmesini ‘dış siyasetinin uzantısı’ olarak gören araştırmacı Çalışkan, Ankara’nın stratejisini şöyle anlatıyor:
“Türkiye’nin bölgede güç siyaseti var. Birincisi Türkiye’nin milletlerarası arenadaki etkinliğini artırmak. İkincisi, ihracata dayalı bir pazar arama çalışması ve bir de Afrika’da siyasi aktör olmak. Bu, milletlerarası arenada Türkiye’nin varlığını artırmakla hakikat orantılı. Zira Türkiye, kültürel olarak da siyasi olarak da Afrika’yı kendi geçmişinin bir modülü olarak görüyor.”
PETROL ARAMA ÇALIŞMALARI
Somali ile Türkiye bağlantılarında gündeme gelen bir öteki husus da petrol arama faaliyetleriydi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Ocak 2020’de Somali’nin Türkiye’ye petrol arama çalışmalarına katılmayı teklif ettiğini söylemişti.
Lakin hükümetin petrol arama çalışmaları için bir yasası şimdi yok. Somali’nin Hint Okyanusu kıyıları açıklarında toplam petrolün 100 milyar varil olabileceği belirtiliyor.
Birçok özel şirket ve ülkenin de gözü bu bölgede.
Somali Enformasyon Bakanı Osman Dubbe, o periyot petrol arama çalışmaları teklifinin Türkiye’den geldiğini söyledi ve petrol arama çalışmaları için yasal düzenlemeler yapılması gerektiğini tabir etti:
“Türkiye ile Somali ortasında petrol arama çalışmaları için resmi bir mutabakat yok. Somali açıklarındaki sondaj faaliyetleri için birkaç ülke istekli, Türkiye de onlardan biri. Somali’nin bu tekliflere karşılığı, evvel petrol kurulunun kurulması gerektiği ve tüm yasal düzenlemelerin hazırlanması gerektiği tarafında.”
Cumhuriyet
