Türkiye’de cep telefonu almak isteyene ek vergi, tatile çıkmak isteyene vergi, oyun konsolu almak isteyene ek vergi, tüketim harcamalarına vergi, taban ücretliye vergi. Yurttaşların ağır formda hissettiği ekonomik krizin yanında bir öteki külfet ise vergiler. Gelir seviyesi yüksek yurttaşlardan alınmayan ya da çok az alınan vergiler orta gelirli ve fakir yurttaşların belini bükmeye devam ediyor. Vergi sistemindeki bu çarpıklaşmayı Prof. Dr. Osman Aydoğuş, Prof. Dr. Veysel Ulusoy, Doç. Dr. Aziz Çelik ve yurttaşlar Cumhuriyet.com.tr’ye anlattı.
“ZENGİNDEN ALINMAYAN VERGİ TABAN ÜCRETLİDEN ALINIYOR”
“AKP İMTİYAZLI ŞİRKETLER OLUŞTURDU, ONLARDAN VERGİ ALMIYOR”
Türkiye’de vergi konusunda iki temel sorun olduğunu söyleyen Aydoğuş, “Birincisi alınan vergilerin nereye harcandığı konusu. İkincisi ise ülkede kimlerden, hangi sınıftan vergi alınmadığı konusu. Türkiye’de iktidar tabiri caizse yakaladığından vergi alıyor. Hükümetler maaşlar üzerinden, harcamalar üzeninden vergi alıyor. AKP iktidarının Cumhuriyet periyodunda hiç görülmemiş formda imtiyazlı hale getirdiği çok az sayıda şirket var. Bu şirketlere olabildiğince para aktarılıyor, ihaleler veriliyor, her türlü vergi muafiyeti sağlanıyor. Ayrıyeten bol bol kaynak aktarılıyor. O yüzden Türkiye’nin ekonomik olarak yakası bir ortaya gelmiyor. Bütçe uzun vakittir büyük açıklar veriyor. Yani temel iki sorun imtiyazlı olan şirketler oluşturulup onlardan vergi alınmaması ve yurttaşlardan alınan vergilerin de büyük biçimde israf edilmesi” diye konuştu.
“TÜRKİYE’DE SERVET VERGİSİ YOK”
Sağlıklı bir vergi sistemi için gelirine nazaran orantılı vergi alınmasını öneren Aydoğuş, kelamlarını şöyle sonlandırdı:
“Türkiye’de sağlıklı, yurttaşları yormayacak bir vergi nizamının yanıtı ders kitaplarında bile var. Vergiyi gücü olandan almamız gerekir. Geliri ile orantılı, serveti ile orantılı biçimde vergi almak gerekir. Çok şaşırtan bir detay vereceğim. Türkiye’de servet vergisi diye bir şey yok. Halbuki gelişmiş ülkelerde servet vergisinin yüksek bir hissesi vardır. Vergiyi orantılı almak gerekir. Taban ücretliden, emekliden, öğrenciden neden vergi alıyorsunuz? Gelir seviyesi arttıkça vergi seviyesinin de arttığı bir sistem belirlemeliyiz. Tüm oran bilakis dönmelidir. Verginin 3/1’i yurttaştan, 3/2’si geliri yüksek insanlardan alınmalıdır.”
“DENGESİZLİKLER VAR”
Gazetemiz müellifi Prof. Dr. Veysel Ulusoy Türkiye’de vergi konusunda büyük dengesizlikler olduğunu söyledi. Ulusoy, “ İktisatta her şeyin yolunda gittiği vakitlerde pek tartışma alanı bulmayan vergi yükü, çalkantıların bilhassa krize dönüştüğü vakit aralığında halkın ve üreticilerin gündemine birinci gelen mevzu olur. Haksız da değiller aslında zira iki durumun vergi yükünde ani bozulmalar olduğu üzere, vergi tazyiki denilen olgunun yükü da hissedilir. OECD ülkeleri ile karşılaştırdığımızda, Türkiye’de vergi yükü OECD ortalaması olan %35’lerden daha düşük düzeyde olup %30 civarında seyretmektedir. Vergi yükü temel prestijiyle bir kişi başına düşen mili gelir kavramıyla eş tutulsa da onun çeperlerinde toplumsal, kültürel ve daha kaç olgular mevcuttur. Ancak temel prestijiyle devletin iktisattaki rolü ve üretime katkısı bu oranın en belirleyici ögeleri olmaktadır.
Üretimin temel gücü olan kurumların vergi yükü ile bireylerin vergi yükü ortasında epey değişik bir dengesizlik var ülkemizde. Bireylerin ödediği verginin GSYH’ya oranı %4’ler civarında seyrederken, kurumlar vergisi oranı bunun yarısından daha azdır.
“MEDENİ DURUM İLE VERGİ ORTASINDA İRTİBAT VAR”
Bireylerin istihdam üzerinden uygar durumunun vergi oranını değiştirdiğini söyleyen Ulusoy, “Buna ek olarak istihdam üzerinden bireyin uygar durumuna nazaran yüklendiği vergi oranı epey yükseklerde gözüküyor ülkemizde. Örneğin, bekâr ve hiç çocuğu olmayan bireyin vergi yükü %35’leri, yüksek gelir dilimine sahip tıpkı bireyin vergi yükü ise %40’ları aşmaktadır. Evli ve çalışanlarda da bu yük %35’lerden aşağıya inmemektedir. Bilhassa tüm bu oranların OECD ülkelerindeki vergi yükünden hayli fazla olduğu aşikârdır. Çalışanların üzerindeki bu vergi yükünün işgücü maliyetlerinin artışı ile ekonomik büyümeye tesir ettiğini savunan görüşlerinde varlığı vurgulanmalıdır. Ücretlinin eline geçen net gelir ile patrona olan maliyeti ortasındaki farkı belirten bir gösterge olan “vergi takozu” kavramı bu kapsamda doktora tezleri için yeni alanlar yaratacaktır zira kelam konusu bu olumsuz fark Türkiye’yi OECD ülkeleri içinde çok üstlere taşımaktadır” tabirlerini kullandı.
“VERGİ YÜKÜ TOPLUMUN PSİKOLOJİSİNİ BOZAR”
Ulusoy vergilerin yurttaşlar üzerinde ruhsal tesirlerinin olduğunu vurgulayarak, “Rakamların lisanıyla çok mana tabir etse de vergi yükünün bir de toplumsal bilhassa ruhsal tarafı mevcut. Harcanabilir gelir ve servette bir azalma doğuran vergi yükünün devletin “vergi tazyiki” ve “vergi baskısı” ile oluşan ve mali olarak ölçüsü olmayan bu yapıya sübjektif vergi yükü denir. Objektif yani ölçülebilen data yükünden birtakım vakitlerde da ayrışır. Bütçe açığının fazlalaştığı, cari açığı arttığı, mali dengelerin bozulduğu ve bilhassa de büyümenin yavaşladığı devirlerde, bilhassa de devletin üretim gücünün olmadığı toplumlarda, vergi tazyiki ve vergi baskısı daha artar… Bu da toplumun psikolojisini bozar. Dikkat etmek gerekir” dedi.
ASIL YÜK TABAN ÜCRETLİNİN SIRTINDA
Taban fiyatlı yurttaşın maaşından 177 TL vergi alındığını aktaran Doç. Dr. Aziz Çelik, Taban fiyattan bile vergi alınıyor. 2020 yılında taban fiyattan her ay toplam (gelir ve damga vergisi) 177 TL vergi alınıyor. Minimum fiyatın patrona maliyeti 3458 TL iken taban geçim indirim dahil çalışanın cebine giren 2324 TL’dir. 1133 TL vergi ve sigorta primlerine gidiyor. Patronlara sağlanan vergi indirimleri/afları ve prim takviyeleri çalışanlar için kelam konusu değil. Örneğin 2010 yılından bu yana patronlara bütçeden yüzde 5 SGK prim takviyesi (indirimi) sağlanıyor. Bu emekçiler için kelam konusu değil.
“DOLAYLI VERGİLERİN ARTMASI DAR GELİRLİYİ ZORLAR”
Dolaylı vergilerin bu kadar yüksek olmasının yurttaşlar üzerinde yük oluşturduğunu söyleyen Çelik, “Ücretlilerin vergileri bu kadar yüksek hissetmesinin bir öbür değerli nedeni dolaylı vergilerin toplan vergi içindeki hissesidir. Türkiye’de dolaylı vergiler yaklaşık 65, direkt vergiler ise yüzde 35 seviyesindedir. Bu durum ücretlilerin tüketim sırasında daha fazla vergi vermesine yol açıyor. Dolaylı vergilerin yüksekliği vergi yükünün tüketiciye, vatandaşa, dar gelirliye yüklenmesi manası taşır. Varlıklı sınıflar da emekçiler de tüketim sırasında tıpkı vergiyi ödüyor. Dolaylı vergilerin vergi gelirleri içindeki yüksekliği vergide adaletsizliği artırıyor. Meğer Dünyada ekseriyetle dolaylı vergiler düşük, direkt vergiler yüksektir. OECD ülkelerinde dolaylı vergiler yaklaşık yüzde 25 direkt datalar ise yüzde 75 seviyesindedir. Türkiye’de direkt vergiler düşük dolaylı vergiler yüksektir Türkiye’de dolaylı vergilerin yüksek olması vergi yükünün tüketici ve dar gelirli vatandaşın sırtına yüklenmesi manasına gelmektedir. Ücretlilerin vergileri kaynağında kesilir. Direkt vergilerin (gelir, yarar ve servetten alınan vergiler) kendi içinde de önemli bir adaletsizlik kelam bahsidir. Direkt vergilerin yüzde 62’si de ücretlilerden tevkifat yoluyla kesilen vergilerden oluşmaktadır. Beyana dayalı vergiler ile kurumlar vergisinin toplam vergi gelirleri içindeki oranı yüzde 30 civarında kalmaktadır. Servet, mülkiyet vergisi ise yüzde 7 civarındadır” tabirlerini kullandı.
“İKTİDARIN VERGİ DİLİMİNİ DÜŞÜK TUTMASI YÜZÜNDEN ÇALIŞANLAR DAHA FAZLA VERGİ ÖDEYECEK”
Doç. Dr.Aziz Çelik minimum fiyatlı yurttaşların tüm vergilerden muaf tutulması gerektiğini söyledi.
Çelik kelamlarına şöyle devam etti:
“Hükümetin yüzde 15’lik birinci vergi dilimini düşük düşük tutması nedeniyle çalışanlar mayıs yahut haziran ayından itibaren yüzde 20’lik 2. vergi dilimine girerek ve daha fazla vergi ödüyor. Net fiyatlar düşüyor. Fiyat artışlarının değerli bir kısmı vergi artışı ile geri alınıyor.
DİSK araştırma Dairesi (DİSK-AR) tarafından yapılan hesaplamaya nazaran AKP hükümetleri birinci vergi dilimi artışını yıllardır enflasyon ve ulusal gelir artışından daha düşük tutuyor. AKP iktidara gelmeden evvel 2002 yılında en düşük vergi dilimi 3800 TL idi. 3800 TL vergi dilimi kişi başına ulusal gelir kadar artırılsaydı (enflasyon ve gerçek ulusal gelir artışı oranında) birinci vergi diliminin 2019 yılında en az 37,7 bin TL olması gerekirdi.”
“ASGARİ FİYATLI VERGİLERDEN MUAF TUTULMALI”
“İlk vergi dilimi 2002 yılında kişi başına ulusal gelirin yüzde 70’i iken bu oran 2019 yılında yüzde 33’e geriledi. Bir öbür sözle 2002’de 100 olan birinci vergi dilimi 2019 yılında 48’e düşmüş oldu.2019 yılında birinci vergi dilimi olması gerekenden yaklaşık 20 bin TL daha düşük olarak 18.000 TL olarak hesaplandı. 2002’deki seviye korunsaydı personeller yıl içinde gelirleri 37,7 bin TL’ye ulaştığında yüzde 20’lik vergi dilimine girecekti. Halbuki artık 18 bin TL’nin üzeri yüzde 20’den vergilendiriliyor. Çalışanların vergi yükünün artmaması için vergi dilimleri en az enflasyon ve ulusal gelir artış oranında (kişi başına ulusal gelir artışı oranında) artırılmalıdır. Taban fiyat tümüyle vergiden muaf olmalıdır. Taban fiyat sonrası birinci vergi dilimine uygulanacak oran yüzde 15’ten 10’a düşürülmelidir. Dolaylı vergilerin oranı OECD ortalamasına çekilmelidir. Sermaye karları ve servet daha aktif biçimde vergilendirilmelidir.”
“ZAR GÜÇ AYAKTA DURABİLİYORUZ”
İki çocuk annesi Fatma Ergan “Ekonomik kriz esasen vardı, üstüne bir de pandemi geldi. Vergiler gün geçtikçe bütçemizi daha da zorluyor. Daima temel gereksinimlere artırım da yapılıyor. Halk olarak zar sıkıntı ayakta durabiliyoruz. Sonumuz ne olacak, nasıl geçineceğiz bilmiyorum” dedi.
25 yaşındaki işsiz Emre Ak, “Ülkede kimsenin parası yok. Yoksul gitgide daha da yoksul kaldı. Üstüne artırımlar, vergiler iyice belimiz bükülmeye başladı. Artık altından kalkamayacak bir pozisyondayız. Devletin en azından vergilere bir ayar çekerek bizleri rahatlatması gerekir” diye konuştu.
Cumhuriyet
