Türkiye’nin halk bilimi alanındaki en kıymetli isimlerinden 97 yaşındaki Prof. Dr. İlhan Başgöz, uzun yıllardır ABD’de yaşıyor. Kanser hastası olan Başgöz, düşme nedeniyle kaburgalarının kırılması sonucu yataktan kalkamıyor. Tedavisi salgın nedeniyle meskeninde sürdürülmeye çalışılan İlhan Başgöz, Türkiye’ye dönmek istiyor. Covid-19 salgını ve sıhhat durumu nedeniyle olağan yollardan seyahat etmesi mümkün olmayan Başgöz’ün ambulans uçak ile ülkesine dönebilmesi için gayret harcayan isimlerden biri de CHP İstanbul Milletvekili Yüksel Mansur Kılınç.
Türkiye’nin birinci türkü radyosu Taraf Radyo’nun kurucusu ve halk kültürü alanında yayıncılık yapması nedeniyle İlhan Başgöz’ü yakın takip ettiğini belirten Kılınç, “Başgöz’ün öğrencisi ve yardımcısı Balım Sultan Yetgin’in toplumsal medyadaki açıklamaları ve bir ortak dostumuzun yakın ilgi isteği üzerine son durumu hakkında bilgi sahibi olduk. Hayatını, Anadolu kültürüne adayan, Anadolumuzun kelamlı kültürünü bilimsel ve akademik çalışmalarla zenginleştiren İlhan Hoca’nın yurduna getirilme isteğini gerçekleştirmek ülke olarak bizim için vazifedir. Çalışma arkadaşlarım Hocamızın asistanı Balım Sultan Yetgin ile temasa geçtiler. Sıhhati ile igili bilgileri aldılar. Biz de Sayın Dışişleri Bakanı ile görüştük. İlhan Hoca’nın Türkiye’ye getirilmesi kararının alındığı , bu istikamette Dışişleri Bakan Yardımcısına talimat verildiği, Şikago Başkonsolomuzun da yakından ilgilendiği bilgisi tarafıma iletildi. En kısa vakitte İlhan Hoca’nın Türkiye’ye getirilmesini bekliyoruz. Biz de büyük bir değerimize karşı misyonumuzu yerine getirmenin memnunluğunu daima birlikte yaşamış oluruz” dedi.
Prof. İLHAN BAŞGÖZ KİMDİR?
Prof. Dr İlhan Başgöz, 1923 Sivas – Gemerek doğumlu. 97 yaşında olan Başgöz, Cumhuriyet ile yaşıt. Başgöz, 85’inci yaş günü için yapılan aktiflikte “ Siz saçlarımın aklığına bakmayın, ben cumhuriyet kadar diriyim, cumhuriyet kadar iriyim” demişti.
1928’de Harf İhtilali yapıldığı sırada millet mekteplerinde okuma yazma öğrendi. On bir yaşındayken ailesi Sivas’ın merkezine göç edince birinci ve ortaöğrenimini burada tamamladı. Yükseköğrenimini Ankara Üniversitesi Lisan ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türk Lisanı ve Edebiyatı Bölümü’nde (1945) yaptı. Tıpkı fakültede 1946’dan 1950’ye kadar Prof. Pertev Naili Boratav’ın asistanı olarak çalıştı. 1948’de kurulan Türk Folkloru ve Halk Edebiyatı Kürsüsü’nün düzenlediği araştırmalara katıldı, doktora çalışmasına başladı.
“Biyografik Türk Halk Öyküleri / Kahramanları, Teşekkülleri, Saz Şairlerinin Yapıtları ile Münasebetleri” isimli tez çalışmasıyla doktora çalışmasını tamamladı.
1950’de özel bir yasa ile Folklor ve Halk Edebiyatı Kürsüsü’nün kapatılması üzerine Tokat Lisesi’ne edebiyat öğretmeni olarak atandı; lakin iki yıl sonra öğretmenlikten de çıkarıldı.
Türk Ceza Yasasının 141. Hususuna muhalif aksiyonda bulunmak savıyla tutuklandı, yargılandı ve iki yıl karar giydi. Sekiz ay tutuklu kaldıktan sonra aftan yararlanarak 1953 yılında hür kaldı.
1960’ta Amerika Birleşik Devletleri’ne giderek Los Angeles ve California Berkeley Üniversitesi’nde araştırmacı olarak çalıştı. 1965’te Indiana Üniversitesi’nin Ural-Altay Lisanları Bölümü’nde öğretim üyesi oldu.
1967’de doçentliğe, 1976’da profesörlüğe yükseldi.
Akabinde Türkiye’ye dönerek bir müddet Boğaziçi Üniversitesi’nde Türk edebiyatı dersleri verdi. 1997’de emekli oluncaya kadar bu üniversitedeki vazifelerine devam eden Başgöz, 1998’den sonra Bilkent Üniversitesi’nde konuk öğretim üyesi olarak vazife yaptı ve daha sonra Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi’ne geçti. Daha sonra yine Ankara’ya dönerek çalışmalarını Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde sürdürdü.
YUNUS’TAN KARACAOĞLAN’A, NASREDDİN HOCA’DAN PİRSULTAN’A…
Türkiye Muharrirler Sendikası, İlhan Başgöz için düzenlediği bir aktiflikte, Cumhuriyet’in canlı şahidi olan Başgöz’ü şu sözlerle anlatmıştı:
“Ankara Dil-Tarih Coğrafya Fakültesi’nde Pertev Naili Boratav’ın asistanlığını yapıp ondan el alan, 1940’lı yıllarda, halkbilimcilere karşı düşmanca tavır nedeniyle, kürsüsünden ve ülkesinden uzaklaşmak zorunda kalan; manilerden bilmecelere, Yunus’tan Karacaoğlan’a, Nasrettin Hoca’dan Aşık Ali İzzet Özkan’a, özgün yapıtlarıyla ünü ülke sonlarını aşan, kozmik seviyede başarıyı yakalayan; Güre’deki Halkbilim Yaz Okulu’yla,hayalindeki Köy Üniversitesi’nin temellerini atan, Türkiye’nin onur duyduğu, yüz akı bir bilim adamı”
ÜNİVERSİTEDEN VE ÖĞRETMENLİKTEN ATILDI; ÜLKESİNDEN KÜLTÜRÜNDEN KOPMADI
Üniversiteden ve öğretmenlikten atılması, yargılanması ve tutuklanmasına karşın ülkesinden ve toplumundan kopmayan Başgöz, bir kitabında; “Ben, Lisan ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde devlet babanın verdiği bursla, 6 kişilik bir aileyi geçindirerek okudum,” demeyi de ihmal etmemişti.
FETÖ’NÜN AMACI OLDU
ABD’de emekli olduktan sonra Türkiye’ye dönen Başgöz, Boğaziçi ve Bilkent üniversitelerinde dersler verdikten sonra Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi’ne geçti.
Fethullahçı Terör Örgütü (FETÖ) ‘nün birinci operasyonlarından olan Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi operasyonunda üniversite rektörü Yücel Aşkın tutuklanırken İlhan Başgöz için de “Köroğlu’nun Aşkları” nı anlattığı için dava açılmaya kalkışılmıştı.
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi eski Rektörü Yücel Aşkın Başgöz’ün Van’daki çalışmalarını şöyle anlatmıştı: ”Bilkent Üniversitesi’nin kendisine sağladığı imkanları bırakarak ve tayini için bir sene uğraştıktan sonra 250 TL maaşla Van’a yerleşti. Çabucak bir teklif hazırlayarak Fen Edebiyat Fakültesi Halk Bilim Kısmı kurdu ve inanılmaz bir güçle kısmın sorumluluğunu yüklendi. Bugün Yüzüncü Yıl Üniversitesi toplumsal ve insani bilimler manasında bir ilerleme sağlamışsa bunda İlhan Başgöz’ün hissesi büyüktür. O Türkiye’de unutulmaya yüz tutmuş aydın sorumluluğunun ne olduğunu, unutulmuş bir bölgede bizlere öğretti ve ne yapmamız gerektiğinin yolunu gösterdi.”
HALK BİLİMİ YAZ OKULU’NU KURDU
Başgöz, 1997’de üniversitelerdeki çalışmalarının yanı sıra Balıkesir’in Edremit ilçesine bağlı Güre kasabasında, Kaz Dağları’nın eteklerinde özel tasarım mimarisi ile “Halkbilim Yaz Okulu’nu kurdu.
Prof. Dr. İlhan Başgöz idaresinde Prof. Dr. Halil İnalcık, Prof. Dr. Henri Glassie, Cengiz Bektaş, Jennifer Petzen üzere kendi alanında ünlü hocaların ders verdiği Yaz Okulu’nda Muğla, Ankara, Hacettepe, Gazi, Adnan Menderes, Mersin, Ege, Ondokuz Mayıs ve Uludağ Üniversiteleri ile Kültür Bakanlığı’ndan araştırmacılar katıldı.
ESAS YAPITLARI:
İNCELEME-ARAŞTIRMA: Doğu Anadolu’da Folklor Denemeleri (1947), İzahlı Türk Edebiyatı Antolojisi (1956), Türk Halk Edebiyatı (1952), Köroğlu (1957), Educational Problems of Turkey 1920-40 (H. E. Wilson ile, 1967, Türkçe Birinci Basım: Türkiye Cumhuriyetinde Eğitim ve Atatürk, 1968 / İkinci Basım: Türkiye’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk:Sorunlar-ÇözümAramaları-Uygulamalar (1995), Turkish Folklore (1970), Karacaoğlan (1977), Âşık Ali İzzet Özkan (1979), Yunus Emre (1990), Türk Bilmeceleri I-II-III (1993), Turkish Folklore and Oral Literature (Yay. Haz: Kemal Sılay, 1998), Hoca Nasreddin, Never Shall I Die (P. N. Boratav ile, 1998), Geçmişten Günümüze Nasreddin Hoca (1999).
DENEME: Folklor Yazıları (1986).
DERLEME: Manilerimizden (1957), Bilmece: A. Corpus of Turkish Riddles (A. Tietze ile, 1973 – Türkçe Birinci Basım: Türk Bilmeceleri, 1995 / İkinci Basım: Türk Halkının Bilmeceleri, 1999), Studies in Turkish in Folklore (M. Glazer ile, 1978), Çıt Etti Çiçek Açtı-Çocuklar İçin Bilmeceler (1979), Vay Başıma Gelenler (Tekerlemeler, 1993).
Cumhuriyet
