Vergi gelirlerini artırmak için kamuda harcama disiplinin önemi vurgulandı

İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz, her beş liralık vergi gelirinin bir lirasının faiz sarfiyatlarına harcandığını vurgulayarak Hazine’nin TL cinsinden borçlanmaya öncelik vermesi gerektiğine işaret etti.

Şirketlerin Türkiye Varlık Fonu’na döneminin, “paralel/çoklu Hazine” çağrışımı yaptığına dikkat çeken Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz ile Türkiye iktisadını ve vergileri ve bütçedeki kara deliği konuştuk.

– Bütçe açığının finanse edilmesi için önümüzdeki devirde vergi oranlarının artırılması yoluna gidilebilir mi?

2020’deki salgın kaynaklı kapanmalar nedeniyle beklenen vergi gelirleri elde edilemedi. 2021 yılında 2020’ye nazaran ertelenen talepler yanıt buldu ve canlanan iktisat sayesinde bilhassa KDV, ÖTV ve dijital hizmet vergisi üzere tüketim vergilerinde beklenenin üzerinde hasılat gerçekleşti. Kamu harcamalarını finanse eden en temel gelir kalemi vergi gelirleridir ve tüm toplumun gösterdiği fedakârlık sayesinde elde ediliyor. O nedenle her kuruşu dikkatle harcanmalıyken bu yılki bütçenin yüzde 13.3’ü vergi toplama yerine borçlanıldığı için borç verenlere faiz ödemesi olarak gidiyor. Faiz masrafları bütçede arttıkça başka harcamalar üzerinde baskı yaratıyor. Her beş liralık vergi gelirinin bir lirası faiz sarfiyatlarına gidiyor.

Vergi gelirlerini artırmak için oranları yükseltmekten çok kamuda harcama disiplini ön planda olmalı. Cumhurbaşkanı kararı ile vergi oran, muafiyet, istisna ve indirim oranlarında değişiklik ile vakit kaybetmeden vergi geliri elde etmek mümkün. Daha çok tüketim vergisi, gümrük vergisi oranlarında artış ile yeni kaynak bulmak mümkün. Lakin yeni vergi düzenlemelerindeki beklentiler ve hesaplamalar, mükellefin vergiden kaçınmadığı ya da muafiyet, istisna, indirim oranlarından belirli kesitlerin faydalandırılmadığı varsayımı altındadır. Bu türlü sübjektif düzenlemeler yapıldığında vergilerle gelir elde etme ve eşitsizlikleri giderme hedefleri zedeleniyor. Kesinlikle vergi yükünü artırmak tahlil olmuyor.

KAMUDA İSRAF ÖNLENMELİ

– Bütçedeki kara delik nasıl kapatılabilir?

Borçlanma gereksinimini azaltıp faiz masraflarının düşürülmesi ve faiz dışı fazla elde edilmesi koşul. Yanlışsız borç idare stratejileri uygulamak, kamu maliyesini disipline edebilmek için kıymet taşıyor. Hazine’nin TL cinsinden borçlanmaya öncelik vermesi gerekir. Döviz cinsi ve altına dayalı senetler/kira sertifikaları döviz ve altın fiyatlamasındaki sıçramalar sonucu borçlanma gereğinin devamına neden oluyor. Üstelik TL’ye inanç kaybına yol açıyor. Bütçe harcamalarının yüzde 40’ı cari transferlerden oluşuyor. Cari transferler içinde kamu bankalarının vazife ziyanlarının (yeni tarifiyle “görevlendirme giderleri”) azaltılması, Hazine yardımı alan kamu ekonomik ünitelerinin idaresinde şeffaflık, bütçede tasarruf sağlayacaktır. Vergileri artırmaya ya da yeni borçlanmaya gitmeye gerek kalmayacak bir tahlil, kamuda israfı önlemektir.

TL’DEN KAÇIŞ HIZLANDI

– Hazine dövizli iç borçlanmaya geri döndü. İçeride dövizli borçlanmaya neden gerek duyuluyor? Bu, ne çeşit riskleri beraberinde getiriyor?

2018 sonrası Hazine iç borçlanma stratejilerini değiştirdi, bilhassa “piyasa çeşitliliğinin sağlanması” gerekçesiyle dolar ve Avro cinsi devlet tahvili ihracına sürat kazandırdı. Ayrıyeten 2019’da da dolar ve Avro cinsi kira sertifikası ihraç etmeye başladı. Şu anda toplam senetlerin yaklaşık yüzde 40’ı dövizli senetler. Dış borç imkanları azaldığı için döviz temini dövizli iç borçlanma senetleriyle sağlanmaya çalışılıyor. TL’nin kıymet kaybı esnasında bu senetler alıcılar açısından “güvenli liman” oldu lakin Hazine bu senet ve sertifikaları ihraç ettikçe TL’den kaçış hızlandı. Pandeminin birinci gününden bugüne kadar TL’nin dolar karşısında bedel kaybı yüzde 41’e ulaştı. İç borç stoku ise bu üç yıl içinde iki katına çıktı, 1.135 trilyon TL’ye ulaştı. TL’nin dolar karşısındaki kıymetinde aşağı taraflı, iç borç stokunda da üst istikametli bir hareket süratle devam ediyor. Yerli paramız dolar ve Avro karşısında eridikçe, altının ons fiyatı arttıkça Hazine’nin borç stoku ve geri ödemede yükümlülükleri de artmaya devam ediyor.

Meğer TL cinsi senetlere değer ve öncelik verileceği, dövizli senetlerin hissesinin minimize edileceği Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın 12 Mart’ta ilan ettiği “Ekonomi Reformları”nda yer aldı. Fakat bu tarafta hâlâ bir gelişme yok.

TEMEL KIRILGANLIK FİNANSMAN

– Şu anda Türkiye iktisadının temel kırılganlıkları ve en can yakıcı sıkıntıları nelerdir?

Temel kırılganlıkların başında finansman zahmeti geliyor. TL’nin döviz karşısında erimesi sonucu dolar bazında GSYH düşüyor. Bu da milletlerarası sıralamalarda Türkiye’yi art sıralara itiyor.

TCMB’nin rezerv sorunu devam ediyor. Son periyotta Çin, Katar ve G. Kore ile gerçekleştirilen toplam 23 milyar dolarlık swap mutabakatları mevcut, lakin swap hariç net rezerv eksi 41 milyar dolar.

Genç işsizlik ve emeğin karşılığının ucuzlaması ve enflasyonun gerçek alım gücünü eritmesinin telafi edilmemesi de kıymetli bir kırılganlık alanı.

Sığınmacılar konusunda da hem ülkemiz hem de milletlerarası arenadan daha açık ve net açıklamalara gereksinimimiz var.

– Türkiye iktisadının bir kurtuluş reçetesi var mı?

Artık Türkiye, ekonomik büyüme yerine kalkınmaya odaklanmalı. Gelir seviyesi, eğitim-kültür-sağlık imkanları, pak olduğu kadar hata ve şiddetten arınmış etraf, kişisel özgürlüklere sahip olmak için şeffaf, hesap verilebilir, demokratik idare anlayışı hedeflenmeli.

PARALEL HAZİNE ÇAĞRIŞIMI

– Başta kamu bankaları olmak üzere Türkiye Varlık Fonu’ndaki (TVF) birçok şirkette önemli ziyanlar var. Bunu neye bağlıyorsunuz?

Tüm bu fonların olduğu ülkelerde, cari fazla ve bütçe fazlaları bulunuyor. Lakin TVF’nin kaynağı olabilecek rastgele bir cari fazla yahut bütçe fazlası kelam konusu değil.

Fona devredilen şirketlerin, kurumlar vergisi üzere çeşitli yükümlülüklerden muaf tutulduğu göz önüne alındığında; kriz vakitlerinde bütçe açığının kapatılmasına bir yararları olmuyor. Pandemiyle çabada gerekli vergi gelirlerine katkı sağlamadılar. Ayrıyeten bu şirketlerin fona zamanı, “paralel/çoklu Hazine” çağırışımı yapıyor. Bu argümanın birçok nedeni var: Birincisi, Hazine ve TCMB yanında devlet ismine kurulmuş üçüncü bir kurumun oluşturulması, kurumlar ortası uyum açısından zahmet yaratabilmesi. İkincisi, TVF ve ona bağlı kaynaklar, genel idare bütçesi içinde gösterilemediği için Hazine Birliği prensibinin ziyan görebilmesi. Üçüncüsü, TVF’nin 1990’larda mali disiplini bozan, krizler yaşamamıza neden olan bütçe dışı fon uygulamalarına benzeme mümkünlüğünün yükselmesi. TVF kurulduğundan bu yana Uluslar-arası Varlık Fonu Enstitüsü’nün geliştirdiği Şeffaflık Endeksi kıymetine ulaşamadı.

– TVF’deki bankaların misyon ziyanları da çok arttı…

BÜYÜME SEKTEYE UĞRUYOR

– Türkiye dünyada en fazla borçlu ülkelerden. Türkiye dış borcunu nasıl çevirebilir?

Dış borç yükü son beş yıl içinde yüzde 45’ten yüzde 62’ye çıktı. Ülke CDS priminin yüksekliği, yaşanan kur sıçrayışları dış borçlanma imkanlarını azaltıyor. 2018 yılı 2. çeyrekten bu yana brüt dış borç stoku 440-450 milyar dolar ortasında.

Brüt dış borç stokunun içinde özel dal borçları tartıda. Özel bölüm borçlarının değerli bir kısmı Hazine Garantili. Özel bölüm borçlarını ödeyemediğinde, borcun toplumsallaşma riski var. Öbür yandan özel dal yatırımları için gerekli finansman gereksinimini dış borçlanmayla karşılayamadığında ekonomik büyüme sekteye uğruyor. Direkt yabancı sermaye yatırımlarını, çokuluslu şirketleri ülkemize çekmeliyiz.

Cumhuriyet