Birinci İnönü Savaşı’nın 100. Yıldönümü: Birinci İnönü zaferi, milli mücadele için çok önemli kazanımlar sağladı

Ulusal Mücadele’nin hudut taşı başlığını taşıyan dünkü yazımızda, I. İnönü Savaşı öncesi genel durumu incelemiştik.

6 Ocak 1921’de, Ethem birliklerinin Batı Cephesi’ne karşı atağa geçtiğini, birebir tarihte Yunan ordusunun da ileri harekâta başladığını belirtmiştik.

Artık savaşın gelişme durumuna bakalım.

Yunan ileri harekâtı üç koldan ilerleyerek 9 Ocak 1921 günü İnönü köyü mevzilerinin önüne geldi ve 10 Ocak sabaha karşı atağa geçti.

9 Ocak gecesi Kütahya’dan İnönü’ye gelen Batı Cephesi Kumandanı Albay İsmet Beyefendi, hiç vakit yitirmeden karargâha gitti.

Birkaç gündür süren kar yağışı nedeniyle askeri mevziler çamur içindeydi, askerler yorgundu, bitkin düşmüşlerdi. Tablo hiç iç açıcı değildi. Askerlerin üstü başı perişan, dört gündür yarı aç, yarı tok, canlarını dişlerine takmış savaşıyorlardı.

10 Ocak günü hava sisliydi. Asker ve araç gereç yetersizliği nedeniyle cephede açıklıklar ortaya çıkmıştı. Yunan kuvvetleri demiryolunun doğusundaki, Poyraz köyüne girdiler ve İnönü istasyonuna kadar ilerlediler.

Cephe Kumandanı İsmet Beyefendi, karargâhı süratle İnönü’ye gerçek kaydırdı. Karşılıklı hücumlar sürüyordu. Gerek Türk gerekse Yunan kuvvetleri 6 Ocak 1921’den beri süren çarpışmalardan yorgun düşmüşlerdi.

YUNAN GÜÇLERİNİN AKIN NEDENLERİ

10 Ocak, Birinci İnönü Savaşı’nın en şiddetli günüydü. İsmet İnönü, bu Yunan saldırısını Hatıralar’da şöyle kıymetlendiriyor:

“Benim varsayımıma nazaran, düşman hakkımızda şöyle düşünmüştür: Her taraf boştur. Zati ordu zayıf bir haldedir. Sekiz aydan beri iç isyanlarla kötü halde yorulmuş ve yıpranmıştır. Artık yeni bir isyanla (Ethem konusu) ikiye bölündükleri için Anadolu’da istediğimiz kadar ilerleyebiliriz.

Doğal bu türlü düşünüyorlar ve hiçbir direnç görmeden ilerleyeceklerine inanarak hazırlanıyorlar ve bu harekâta girişiyorlar. Artık hiç ummadıkları bir dirençle karşılaşınca, moralleri bozuldu. Hakikaten son derece yorgun bir durumda cepheye yetişen kuvvetler, kendilerinden beklenilmeyecek şiddette savaşıyorlardı.

10 Ocak gün boyunca ve gece boyunca süren savaş sonrası Yunan birliklerinin direnci kırıldı… İşte Birinci İnönü Savaşı budur. Bu savaşta düşman harekâtı ile Ethem harekâtı birlikte olmuştur.”

KUVVETİMİZ TAKİBE YETMİYOR

Mademki Yunan birlikleri başarılı olamadı ve geriye çekilmeye başladı, öyleyse neden takip edilmedi? Neden imha edilmedi? Bu sorular çok sorulmuştur.

Albay İsmet Beyefendi bu soruya çok yalın ve sade bir cevap verir. Şöyle der:

“İnönü cephesinden çekilen düşmanı fakat hafif kuvvetlerle takip ettik. Lakin Bursa’yı zorlamadık. Zira hem kuvvetimiz takibe yetmeyecek kadar azdı, hem de asker çok yorgundu.”

Bir kurmay subay olan Fikret Bayır, Strateji Ustası Atatürk isimli kitabında Birinci İnönü Savaşı’nın “zamana karşı kazanılmış bir başarı” olduğunu yazıyor.

Bayır, bu savaşın, tarihçilerin pek üzerinde durmadıkları lakin 11 Ocak 1921 sabahı Yunan kuvvetlerini taarruz etmekten vazgeçiren olgunun “Taktik Derinlikte Geri Harekât” uygulaması olduğunu belirtiyor.

Buna nazaran cephe kumandanı sağlam bir savunma çizgisi oluşturuyor, taktik derinliğin ötesine geçmeyen küçük bir toprak kaybına karşılık savaşı kazanma stratejisi uyguluyordu. Bayır’a nazaran “bu savaşta Türk tarafı çok hareketli ve enerjik savaşıyor, çizgi (hat) savunması yerine, alan (satıh) savunması yapıyordu.”

O günkü şartlarda, Ankara ordusu küçük de olsa bir muvaffakiyet elde etmek zorundaydı. Bu durumu İsmet İnönü şöyle anlatıyor:

“Devleti kurmak için, Büyük Millet Meclisi’nin saygınlığını, aktifliğini ve egemenliğini sağlamak için küçük çapta da olsa, bu türlü bir savaşı kazanmaya mecburduk.”

‘KESİN ZAFERE İYİ BAŞLANGIÇ’

Savaşı Ankara’da dakikası dakikasına izleyen Mustafa Kemal, 11 Ocak 1921 günü Cephe Kumandanı Albay İsmet Bey’e bir kutlama telgrafı gönderdi ve “Bu muvaffakiyetin kesin zafere güzel bir başlangıç olmasını Allah’tan dilerim” dedi.

Bu tanımlama, ileriye dönük bir umut ışığı idi.

ATATÜRK: ÇOK ÇOK SIKINTI ÇÖZÜLDÜ…

Atatürk, Birinci İnönü Savaşı’nın son derece değerli sonuçlar yarattığını kabul etmiştir. Bu durumu İnönü şöyle anlatıyor:

“Savaştan az bir mühlet sonra birkaç gün için Mustafa Kemal Paşa’ya durum hakkında bilgi vermek için Ankara’ya geldim. Mustafa Kemal Paşa çok şad olmuştu. Beni istasyonda karşıladı. Kendisine ‘Büyük problem halledildi’ dedim.

‘Hangi büyük sorun? Çok, çok sorun hallolundu’ diye yanıt verdi.

O kadar mutlu görünüyordu ki… Hükümet şimdi kuruluyordu. Ordu kurulacak mı kurulmayacak mı kaygılarından sıyrılmak ve ilerisi ne olacak üzere kuşku ve duraksamalar içinde bulunan bir atmosferden apansızın sıyrılarak olağan bir savaşın nizamlarına, şevkine ve manevi kuvvetlerine girmiş olduğumuz bir devredeydik.”

KAZANIMLAR

Atatürk’ün “çok çok problem çözüldü” derken söylemek istediği şu noktalardır:

Bu savaşla,

1. TBMM Meşruiyet kazandı.

2. Nizamlı ordu niyeti kendisini kabul ettirdi.

3. Kuvayi Ulusala moral kazandı.

4. Ankara ile bütün dünya münasebet kurmaya başladı.

I. İnönü Savaşı’nın sonuçlarının katılaşmasından çabucak sonra İstanbul’daki İngiliz Yüksek Komiseri Horace Rumbold’un İngiltere’nin o günkü Dışişleri Bakanı Lord Curzon’a gönderdiği uzun rapor değişiktir. Rumbold, Birinci İnönü Savaşı’nın ehemmiyetini belirtiyor ve yargısını şöyle ortaya koyuyordu:

“Mustafa Kemal’e artık çetebaşı gözüyle bakmak yararsızdır. Onun Anadolu’daki hükümeti faaldir.”

Birebir günlerdeki bir öteki raporunda Rumbold şöyle yazmış:

“Ocak 1921’de Yunan saldırısının geriye püskürtülerek önlenmesini Kemalistler, yalnız Yunanistan’a karşı değil, tıpkı vakitte İngiltere’ye karşı da kazanılmış bir zafer sayıyorlar.”

ZAFER GÖKTEN BİR MÜJDE ÜZERE İNDİ

İstanbul gazeteleri, hatta her gün Mustafa Kemal’e kan kusan Alemdar, Peyami Sabah bile bu başarıyı kutlamak zorunda kalıyordu. İstanbul gazetelerinde Mustafa Kemal Paşa’nın ve Birinci İnönü Savaşı sonrasında General olan İsmet Paşa’nın fotoğrafları yer almaya başlamıştı. Türk milleti, yıllardır hasret kaldığı bu muvaffakiyet karşısında topyekûn sevinç dalgasını tadıyordu.

Falih Rıfkı Atay, Çankaya isimli kitabında “Zafer İstanbul’a gökten bir müjde üzere indi” diye yazıyor ve şöyle sürdürüyor: “Gazetelerin birinci sayfaları büyük fotoğraflar ve zafer edebiyatı ile kaplanıp bezendi. Adalar’da laternalarda, ‘Zito, zito Venizelos’ müzikleri susmuştu.”

İngiliz Yüksek Komiseri Rumbold, İstanbul’dan Londra’ya Dışişleri Bakanı Lord Curzon’a savaş sonucunun alınmasından birkaç gün sonra, 5 Nisan 1921’de aşağıdaki iletiyi göndermişti:

“Bursa Cephesinde, İnönü’de Yunan kuvvetleri büyük mağlubiyete uğradılar. Büyük zayiat verip geriye çekilmek zorunda kaldılar.”

KARŞICILAR UTANMAYACAK MI?

Padişahçı ve halifeci kimi müellifler ve siyasetçiler, I. İnönü Zaferi’ni küçümseyici kelamlar söylemişler, yazılar yazmışlardır.

Bu gözü dönmüşlerden kimisi de İnönü Savaşı diye bir savaş olmadığını ileriye sürmüştür. Siyasi iktidar tarafından bir periyot Türk Tarih Kurumu Başkanlığı’na getirilmiş profesör unvanlı kişi, bugünlerde “Milli Mücadele’de biz 7 düvelle falan savaşmadık. Bu çeşit masalları çocukken dinlemiştik lakin anladık yalanmış. Tek savaştığımız devlet Yunanistan ve kısmen Fransa’dır” demiş. Ulusal Mücadele’yle ilgili İngiliz dokümanları yayımlandı. Kendileri bu savaşın içinde olduklarını açıkça belirtiyorlar. Bu kişinin, sanki bu dokümanları okumaya cüreti var mı?

İngiliz Yüksek Komiseri ne diyor:

“Bu zafer yalnızca Yunanistan’a karşı değil, tıpkı vakitte İngilizlere de karşı kazanılmış bir zaferdir.”

İngiliz Yüksek Komiserinin bu cümlesinden sonra, Ulusal Gayret kumandanlarına saldıran vicdansızların yüzleri sanki kızarıyor mu?

NOT: Bu husus, Alev Coşkun’un çok yakında yayımlanacak Samsun’dan Sonra En Sıkıntı 19 Ay kitabında detayları ile incelenmiştir.

Cumhuriyet