Derya Karadeniz, “kaliteli uyku”yu, “kişinin, kesintisiz uyuduğu, dinlenmiş ve uykusunu almış olarak uyandığı ve gün içinde uyku gereksinimi ve yorgunluk hissetmediği uyku” biçiminde tanımladı.
Uykunun, “NREM 1, 2, 3” ve “REM uykusu” olmak üzere farklı periyotlardan oluştuğuna değinen Karadeniz, şu bilgileri verdi:
“NREM 3 (derin NREM uykusu), uykunun en derin periyodu olup vücut tamirinin gerçekleştiği, sonraki gün fizikî olarak dinlenmiş olmamızı sağlayan uyku evresidir. Uykunun vücut tamirindeki öteki rolü, bağışıklık sistemine olan tesiri ile ortaya konmuştur. NREM 3 uykusu tıpkı vakitte bağışıklık sisteminin olağan çalışması için koşuldur. Mikrobik bir hastalık durumunda, derin NREM uykusu sırasında, tüm immün sistem hücreleri artar. Mikroba karşı antikor oluşturulması ve birebir mikrop ile karşılaşıldığında bunun tanınması NREM 3 uykusu sayesinde olur. Bir nevi immün sistem hafızası uykuya bağımlıdır. Derin NREM uykusunun rastgele bir nedenle azalması çocuklarda büyüme ve gelişme geriliğine yol açarken, erişkin periyotta deri altı yağ dokusunun artması yani şişmanlığa neden olur. REM uykusunun vazifesi ise hafıza, dikkat, öğrenme ve konsantrasyon üzere bilişsel fonksiyonlarımızın ve duygulanımımızın düzenlenmesidir. REM uykusunun az uyunması yahut rastgele bir nedenle bölünmesi durumunda, sonraki günü unutkanlık, güç öğrenme, konsantrasyon bozukluğu üzere zihinsel bozukluklar ortaya çıkar. REM uykusu, his durumumuz üzerinde onarıcı, yani tamir misyonu gören bir periyottur.”
Karadeniz, uyku ve uyanıklığın oluşumundaki “sirkadiyen” sürecin gece ve gündüz ile “homeostatik” sürecin ise uyanık kalındığı sürece beyinde biriken birtakım unsurlar ve gündüz kâfi seviyede fizikî aktivite ile sağlandığını lisana getirerek, şöyle konuştu:
“Kış mevsiminde hava aydınlanmadan uyanmak zorunda olmak sirkadiyen ritmimize ters davranmaktır. Pandemi sırasında günlük hayatın değişmesi sonucunda fizikî aktivitenin azalması -homeostatik süreci etkileyerek, yatış-kalkış ve beslenme vakitlerinin değişmesi, konutta çalışma, ekran karşısında fazla vakit geçirme (mavi ışık)- sirkadiyen süreci etkileyerek, uykunun olağan özelliklerini bozar. Bunlara eklenen pandemi nedeniyle tasa, kaygı yahut depresyon, aile, iş, ekonomik durum ile ilgili çok yüklenme ve gerilim de uyku bozukluğuna katkıda bulunur. Pandemi sırasında en çok görülen uyku hastalıkları, uykuya dalmak ve/veya sürdürmekte zorluk ile şekillenen uykusuzluk ve uyku başlama vaktinin gecikmesi ve uyanma vaktinin daha geç saatlere kayması ile şekillenen sirkadiyen ritim bozukluğudur.”
‘SAĞLIK ÇALIŞANINDA UYKUSUZLUK YÜKSEK’
Pandemi sırasında, öncesinde tedaviye iyi cevap alınan ve hatta düzelen uykusuzluk hastalarında, uykusuzluğun tekrar ve hatta daha şiddetli olarak ortaya çıktığını gördüğünü tabir eden Karadeniz, “Evde çalışma, günlük fizikî aktivitenin ortadan kalkması, TV ve bilgisayara bilhassa akşam saatlerinde uzun vadeli maruz kalma, sirkadiyen ritmi bozarak, gece uyku başlangıç saatini ileri kaydırmaktadır” dedi.
Çin ve İtalya’da yapılan çalışmaların da bunu desteklediğini lisana getiren Karadeniz, “Covid-19 geçirmeyen insanlarda, pandemi sürecinde uykusuzluk yüzde 18-57 oranında bildiriliyor. Covid-19 hastalarıyla ilgilenen sıhhat işçisinde bu oran çok daha yüksek. Wuhan’da Covid servisinde 1 ay çalışan 180 sıhhat işçisinin tamamına yakınında uykuya dalmak ve uykuyu sürdürmekte zorluk bildirilmiştir. Çin’de yapılan öbür bir çalışmada, şahsen Covid-19 hastalarıyla ilgilenenlerde uyku kalitesinde manalı bozukluk bulunmuştur. Covid-19 geçiren hastalarda ise uykuya dalmak ve uykuyu sürdürmekte zorluk ve çok makûs kalitede uykunun varlığı gösterilmiştir” değerlendirmesini yaptı.
Prof. Dr. Derya Karadeniz, kaliteli uyku için uyku hijyenine riayet edilmesi gerektiğini vurgulayarak, yapılması gerekenleri şöyle sıraladı:
“Kaliteli uyku için her gün tıpkı saatte uyanma, sabah uyanınca yataktan çıkma, öğle kısa periyodik ‘şekerleme’ yapma (30 dakikayı aşmayacak şekilde), gün içinde olağan fizikî ve zihinsel aktiviteye sahip olma, uyumak için bir eşik saat belirleme, yatağa uykuya hazır olunca gitme, kahve, çay, alkol, sigara kullanımına dikkat etme ve öğle saatlerinden itibaren bunları tüketmeme, yatak odasının fizikî özelliklerini uygun hale getirme, yatağa girmeden ve girdikten çabucak sonra fizikî ve zihinsel aktiviteleri sona erdirme, uykuya dalınamadığında yataktan çıkma kuralları uygulanabilir.”
‘UYKU HASTALIKLARININ TEDAVİ EDİLMESİ GEREKLİ’
Uyku hastalıklarının gece uykusunun olağan olarak uyunamaması sonucunda, hem gece hem de gündüz belirtilerine yol açarak ömür kalitesini manalı olarak bozduğunu, ferdî, toplumsal ve ruhsal durumu olumsuz istikamette etkileyerek iş ve özel hayatı etkilediğini belirten Karadeniz, “uykusuzluk (insomni)”, “aşırı uykululuk (hipersomni)”, “uykuda hareket bozuklukları”, “uykuda teneffüs bozuklukları”, “uyku-uyanıklık ritmi bozuklukları” ve “parasomni” ana başlıkları altında 75’ten fazla hastalık olduğunu kaydetti.
Prof. Dr. Karadeniz, uyku hastalıklarının iş ve trafik kazalarına neden olması, öteki hastalıklara taban hazırlaması nedeniyle sıhhat harcamalarının artması üzere toplumsal sonuçlar doğurduğuna işaret ederek, şunları kaydetti:
“Gerek hayat kalitesi gerek başka hastalıklara neden olması gerek türel gerekse ekonomik sonuçları nedeniyle uyku hastalıkları tedavi edilmesi gerekli, hatta birtakım durumlarda mecburî hastalıklardır. Birtakım uyku hastalıkları ki başta obstruktif uyku apne sendromu üzere uykuda teneffüs bozuklukları, hayatı tek başına tehdit ederek tansiyon hastalığı başta olmak üzere kalp-damar hastalıkları, şişmanlık, şeker hastalığı ve inme üzere başka hayatı tehdit eden hastalıkların ortaya çıkma riskini artırır. Uyku hastalıklarının teşhis ve tedavisi uyku bozuklukları konusunda eğitim almış uyku tıbbı uzmanı tarafından yapılır. Kimilerinin tanısı için tüm gece uyku tetkiki (polisomnografi) gerekirken kimilerinde hastalığa yönelik sorgulama ve birtakım öbür tetkikler kullanılır.”
Cumhuriyet
