Küresel enerji krizi neden ortaya çıktı ve Türkiye’ye zam açısından nasıl yansıyacak?
“30 yıldır bu dalın içindeyim. Böylesini görmedim.” Güç ve Natürel Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, global güç krizini bu formda tanımlıyor.
Bakan Dönmez’in de işaret ettiği üzere başta gaz olmak üzere, petrol, kömür ve genel olarak güç fiyatları rekor düzeylere çıkmış durumda.
Doğalgaz, konutların ısınmasını ve birtakım güç santrallerinin çalışmasını sağladığı için tam da kış gelirken büyük değer taşıyan bir meta.
Bu yıl Avrupa gaz fiyatlarında şimdiye kadar yüzde 600’e varan bir yükseliş yaşandı.
Bu da elektrik fiyatlarına yansıdı; İngiltere’de kısa vadeli elektrik fiyatları bir orta olağan düzeyinin 10 katına kadar çıktı.
Yükselen gaz fiyatları, Türkiye’nin gaz ithal ettiği ülkelerle kontratlarının bu yıl sona ermesi sebebiyle Türkiye’yi de etkileyecek.
Eski BOTAŞ (Boru Sınırları İle Petrol Taşıma Anonim Şirketi) yöneticisi ve güç uzmanı Ali Arif Aktürk, bu gelişmelerden dolayı Türkiye’nin gaz alım maliyetinin ortalama yüzde 30-35 artacağını öngörüyor.
Bu durumun hanehalklarına nasıl yansıyacağı konusunda ise Aktürk, “Bunu tüketiciye ne halde yansıtırlar, o artık Hazine’nin gücüne bağlı” diyerek açıklıyor.
Meskenlere verilen doğalgazda kesintiler beklenmese de doğalgaz ile çalışan santrallerin zora girmesi durumunda elektrik kesintileri yaşanabilir.
Aktürk, “Kış çok soğuk geçerse sorunlu devirlerde gaz santrallerinin gazı kesilir, o vakit da elektrik kesintileri başlar; elektrik kesintilerini de gezdirerek çözerler” diyor.
GazDay Güç Danışmanlık Şirketi Genel Müdürü Mehmet Doğan da Türkiye’nin gaz alım faturasının önümüzdeki altı aylık devirde yaklaşık 10 milyar dolar artabileceğini düşünüyor.
Bu artışların bir kısmının kamu tarafından karşılanması sebebiyle devletin artan gaz maliyetlerinin ne kadarını vatandaşa yansıtacağı şimdi bilinmiyor.
Doğan ayrıyeten, “Hükümet artırım yapmasa da siz siz olun gaz kullanmayın, az kullanmaya çalışın. Sonuçta bu ülkeye ve devlete ziyan verecek bir şey. Yalıtımınızı yaptırın, polarlarınızı, kazaklarınızı giyin, konutunuzu 18 dereceye kurun ki az doğalgaz tüketilsin” tavsiyesini veriyor.
Avrupa’daki güç krizinin nedenleri
Öncelikle güç krizinin neden Avrupa’da başladığını anlatalım.
Aslında krizin nedeni, hem arz hem talep hem de piyasa tarafında, çok fazla ögenin bir ortaya gelmesiyle ortaya çıktı.
Gaza talep yükseldi
Pandeminin tesirini azaltmasıyla ekonomik büyümenin hızlanması ve sanayi üretiminin artması, doğalgaza talebi yükselten nedenler ortasında.
Geçen kışın soğuk geçmesi ve meskenden çalışmanın artmasıyla hanelerin kullandığı doğalgaz ölçüsünün artması da talebi yükseltti.
Avrupa’da geçen kış ortaya çıkan talep, gazın depolardaki oranının yüzde 30 üzere tasa verici düzeylere inmesine neden oldu.
- Kışın konutunuzu sıcak tutmanın 14 kolay ve ucuz yolu
Yeşil siyasetlerin güç kazanmasıyla santrallerde kömür yerine daha yeşil olduğu kabul edilen doğalgaz kullanılmaya başlandı.
Avrupa’nın genelinde rüzgar ve güneş üzere yeşil güç kaynakları önceliklendirildi; nükleer santraller kapatıldı ve kömür kullanımı azaltıldı.
Fakat rüzgar ve güneşin istikrarlı bir biçimde güç sağlayamaması, doğalgaza olan talebin artırdı.
Arz, talebi karşılayamamaya başladı
Üreticiler ise artan bu talebe yetişemedi.
Gaz santralleri pandemi devrinde yapmaları gereken bakımları geciktirince artan talebe olması gerektiği kadar yetişemedi.
Norveç, beklenenden daha az gaz üretti.
Hollanda, gaz alanı Groningen’deki zelzele riski nedeniyle üretimde kısıntıya gitti.
Öteki taraftan Avrupa’nın en büyük gaz ithalatçısı olan Rusya ise artan talebe ek arz ile cevap vermedi.
Rusya’nın elindeki Kuzey Akım 2 kozu
Buna neden olarak da Avrupa’nın karşı çıktığı Kuzey Akım 2 boru çizgisi projesini Rusya’nın bu vesile ile kabul ettirme uğraşı gösteriliyor.
Gas&Power Güç Uzmanı Emin Emrah Danış, bu süreci, “Başta Baltık ülkeleri, doğu Avrupa ülkeleri ve ABD olmak üzere kimi ülkeler, Kuzey Akım 2 doğalgaz boru sınırının inşa edilmesini engelleyemese de iki seneye yakın bir mühlet geciktirdi” diyerek anlatıyor.
Danış, Ukrayna’yı es geçerek doğalgaz ihracatının kıymetli bir kısmını Kuzey Akım 2 ve Türk Akım 2 boru çizgilerine kaydırmayı planlayan Rusya’nın, AB’nin çıkardığı mahzurlara ek gaz tedariği yapmayarak cevap verdiğini aktarıyor.
Danış’a nazaran Rusya’nın Kuzey Akım 2 boru çizgisine gaz doldurmaya başladığı haberleri gelse de bu sınırdan gaz akışı şimdi başlamış değil.
Bütün bunlara bir de finansal piyasalardaki spekülatif süreçler eklenince Avrupa bir güç krizine girdi.
Avrupa’da yükselen fiyatlar ise dünyanın kalanına da sıçradı.
Getty ImagesKuzey Akım 2 boru sınırından bir manzaraİflas eden şirketler, üretimi kesen fabrikalar
Daha şimdiden Avrupa’da havlu atan güç şirketlerini, Çin’de üretime orta veren fabrikaları duymak mümkün.
Bu krizin en süratli tesiri güç ağır dallarda görülüyor.
Avrupa’da şimdiden gübre üreticileri arz kesintisine gitti.
Bu da halihazırda yükselen global besin fiyatlarının daha da artmasına yol açabilir.
“Bütün malların temininde eksiklik olabilir”
Güç uzmanı Mehmet Doğan bütün bu krizde kabahatin Avrupa’da olduğunu düşünüyor: “Avrupa’nın güç gereksinimi ve talebini gerçek planlayamamış olmasından diğer bir şey değil.”
Doğan’a nazaran piyasa şartları ve doğalgaz alımı için yapılan kontratlar yüzünden bütün kesimlerdeki üreticiler için adil olmayan bir rekabet ortamı oluştu.
Bu yüzden kimi şirketlerin üretimini durdurduğunu söyleyen Doğan, “Her türlü malın temininde eksiklik, her türlü fiyatta yükselme beklemek lazım” diyor.
BBCTürkiye’nin biten ithalat mukaveleleri
Avrupa’da baş gösteren bu krize doğalgazın neredeyse tamamını ithal eden Türkiye de güç bir periyotta yakalandı.
Türkiye’nin 2021 yılının sonuna kadar bitmesi beklenen ithalat mukaveleleri var.
Doğalgaz, boru sınırlarıyla taşınarak meskenlere ve santrallere ulaşıyor.
Lakin doğalgazın gereksinimi karşılayamadığı durumlarda ya da taşınamadığı yerlerde LNG devreye giriyor.
LNG, doğalgazın makul bir soğutma sürecinin akabinde sıvı hale dönüştürülmesiyle elde ediliyor, güç gereksiniminin olduğu yerlere basitçe taşınabiliyor.
Türkiye de doğalgazın muhtaçlığını karşılamadığı durumlarda LNG alımı gerçekleştiriyor.
Getty ImagesTürkiye’nin birinci yüzer LNG depolama ve gazlaştırma gemisi Ertuğrul GaziTürkiye’nin bu kış da LNG alması bekleniyor.
Lakin LNG fiyatlarının da yükselmesi de güç faturasının kabarmasına yol açacak.
Türkiye, doğalgazı Rusya, Azerbaycan ve İran’dan boru çizgileriyle, LNG’yi de Cezayir, Nijerya ve öbür ülkelerden gemilerle satın alıyor.
Türkiye’nin Rusya, Azerbaycan ve Nijerya ile 1990’lı ve 2000’li yıllarda imzaladığı uzun vadeli doğalgaz ithalat kontratlarının ise bu yıl vadesi doluyor.
Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanı Dönmez, ek doğal gaz muahedesinin Azerbaycan ile 2024 sonuna kadar geçerli olmak üzere yapıldığını açıkladı.
BBC“Faturayı tekrar biz ödüyoruz”
Gas&Power Güç Uzmanı Emin Emrah Danış, “Döviz kurlarındaki artışı da dikkat aldığımızda güç fiyatlarındaki artışın hem toplam güç ithalat faturası hem de tüketicilere uygulanan kesin fiyatlarda önümüzdeki devirde artışlara yol açması bekleniyor” açıklamasında bulunuyor.
Bu yüzden Danış’a nazaran konutlarda, fabrikalarda ve işyerlerinde elektrik ve doğal azın verimli kullanılması kamu kaynaklarının korunması ve karbon salımını düşürmek için değerli.
GazDay Güç Danışmanlık Şirketi Genel Müdürü Mehmet Doğan ise kamunun artan maliyetlerinin vatandaşa yansıtılması gerektiği görüşünde.
Yeşil güç bir hayal mi?
Uzmanlara nazaran Avrupa’daki güç krizi yeşil siyasetlerin da bir sonucu.
Güç uzmanı Ali Arif Aktürk, karbon nötr bir dünyanın hayal olduğu görüşünde:
“Karbon nötr bir dünyaya geçelim, bunu herkes istiyor. Lakin bunu yalnızca rüzgarla, güneşle, yanında bir yedeği olmadan direktörün imkanı yok.
“Ya nükleer santraliniz olacak, ya gaz ya kömür ya da petrolden elektrik üreteceksiniz bunların üretemediği devirde.”
Uzmanların üzerinde anlaştığı bir başka bahis da Rusya önderi Vladimir Putin’in elinin Avrupa’ya karşı güçlenmiş olduğu.
Getty ImagesPutin, şimdiye kadar yaptığı üzere bundan sonra da her diplomatik problemin tartışılması sırasında gaz kartını masaya koyabilecek.
Aktürk buna, “Putin’in bir cümlesiyle gaz piyasası yüzde 40 gerileyebiliyor” diyerek örnek gösteriyor.
Güç uzmanı Mehmet Doğan da Avrupa’nın yeşil siyasetlerine karşı Putin’in güç kazandığı görüşünde: “Putin’in açıklamalarında da bu var, ‘Gazı istiyor musunuz, istemiyor musunuz? Biz gazı üret mi diyeceğiz üretme mi diyeceğiz?'”
Doğan’a nazaran güçte yeşil dönüşümün sağlanması için kriz yaşanmaması gerek: “Çünkü kriz altında kalan bir sistem hiçbir şeyle gayret edemez.”
Cumhuriyet
