ABD Hazine Bakanlığı, 14 Aralık’ta, ‘Hasımlarla Yaptırımlar Yoluyla Uğraş Yasası’ (CAATSA) kapsamında, Türkiye’ye yönelik uzun müddettir rafta beklettiği yaptırımları açıkladı. Savunma sanayiini maksat alan yaptırımların orta vadede Türkiye’yi bariz bir siyaset değişikliğine sürüklemesi öngörülmüyor. Lakin ABD’nin kelam konusu yaptırımları, tarihinde birinci sefer bir NATO müttefikine uyguluyor olması ve Türkiye’yi bir manada, ‘ulusal güvenliğine tehdit teşkil eden’ Rusya, İran ve Kuzey Kore üzere ülkelerle tıpkı kategoride sınıflandırması sembolik değer taşıyor.
ABD’nin, Türkiye’ye yaptırım uygulama kararı yalnızca Türkiye’nin değil, genel manada ittifakın geleceği hakkında da önemli soruları beraberinde getiriyor. Çünkü bugün gelinen noktada, Türkiye ve NATO ortasında, genel tehdit ve güvenlik algılarına ait ortaya çıkan çelişkili durum, Türkiye’yi açıkça ‘yeni bir rota’ oluşturmaya zorluyor. Bütün bunlar yaşanırken, NATO’daki müttefikleri tarafından Türkiye’ye dayatılan talepler, yer yer zorlayıcı biçimlerde de tezahür edebiliyor. 23 Kasım’da, Irene Operasyonu kapsamında, Libya’ya giden bir Türk gemisine ağır silahlı Alman özel timleri tarafından baskın düzenlenmesi buna dair en şimdiki ve çarpıcı örnek.
Bu durumda şunu açıkça söz etmek gerekir ki, ambargo tehditlerinin de eşlik ettiği bu zorlayıcı hareketler günün sonunda, Türkiye’yi Batı’ya daha fazla yaklaştırmıyor. Aksine, Türkler İttifaktan kopuşu, Batı’daki strateji merkezleri ise Türkiye’siz bir İttifakın, global terazideki yük istikrarını nasıl etkileyeceğini tartışıyor. Bu sırada, örgütün yetkinliğine ve faaliyetlerine yönelik tenkitler sürat kesmeden devam ediyor.
LOJİSTİK KAABİLİYETİ SORGULANIYOR
‘Soğuk Savaş’ kavramını birinci sefer kamuoyuna duyuran Amerikalı müellif Walter Lippmann, “İttifak bir zincir üzeredir. Zayıf halkalar eklenerek güçlendirilmez” diyordu. Öngörüsünde haklı olmalı ki 1999 yılından bugüne İttifaka eklemlenen katı bürokrasi ve zayıf ekonomilere sahip Doğu Avrupa ve Balkan ülkelerinin, ‘verimli ve tesirli bir biçimde birlikte hareket etme yeteneği’ ağır bir halde sorgulanıyor. Soğuk Savaş’ın sonunda Sovyetlere karşı zaferini ilan eden NATO’nun, bugün operasyonel planlama ve ahenk konusundaki eksikliği her geçen gün daha çok gün yüzüne çıkıyor.
Örneğin, ABD’nin eski Avrupa Kuvvetleri Kumandanı Ben Hodges, 2017 yazında helikopterle Bulgaristan’dan Romanya’ya seyahat etmektedir; gümrük süreçleri için varış noktasından evvelki bir öbür üsse iniş yapması istenir ve kolay üzere görünen bu bürokratik dayatma, Hodges’un birkaç saatine mal olur. Lakin bahis bir NATO konvoyunu, bir ülkeden başkasına kaydırmak olduğunda işler daha da zorlaşmaktadır. Alman Der Spiegel gazetesine nazaran, “lojistik ve materyalden kaynaklı problemler, ittifakın savunma kabiliyetini bile gölge düşürebilecek seviyededir.” O denli ki, “NATO’nun Avrupa alanındaki süratli genişlemeyi lojistik olarak destekleme yeteneği, Soğuk Savaş’ın sona ermesinden bu yana oldukça körelmiştir…”
TEKNOLOJİYE YETİŞME SURATI
Japon Korgeneral ve savunma uzmanı Jun Nagashima‘ya nazaran, bugün insanlığın sahip olduğu tüm bilgi ve bağlantı teknolojilerine ek olarak yapay zekâ, 3D yazıcılar, robotlar, otonom sürüş, nanoteknoloji ve kuantum bilgisayarlar üzere gelişmiş teknolojiler, insanların kelam konusu teknolojilere yönelik adaptasyonlarını aşan bir süratte gelişmektedir. Bu toplumsal bölünmeye de ‘dijital uçurum’ ismi verilmektedir. Bu bağlamda, çeşitli teknolojik inovasyon seviyelerine sahip müttefikler ortasında birlikte çalışabilirlik konusunda önemli boşluklar olabilmektedir. Yapay zekâ konusundaki yetenek boşluğu ise ittifakın aktifliğini azaltabilecek kıymetli risklerden biridir.
SALGINA KARŞI HAZIRLIKSIZDI
Tabiatı gereği, doğal tehditlerden çok geniş çaplı insan kaynaklı tehditlere odaklanan NATO’nun güvenlik öncelikleri ortasında, ‘küresel salgınların’ pek de değerli bir yer tutmadığı anlaşılmaktadır. NATO bünyesinde tartışılan siber taarruzlar ve güç kesintileri üzere yeni tip tehditlere son vakitlerde ‘iklim değişikliği’ de eklenmişti ki koronavirüs krizi patlak verdi. Potansiyel, somut tehditlere karşı, savunma ve akın konseptleri geliştiren NATO, bu görünmez tehdit karşısında hayli hazırlıksızdı. İttifakın klâsik yapısı açıkça krizi göğüslemekte zorlandı.
NATO eski Genel Sekreter Yardımcısı Jamie Shea‘ya nazaran, “NATO, salgın müddetince, virüse karşı sivil nüfustan daha dirençli olmadığını kanıtladı. ABD’ye ilişkin bir uçak gemisi, virüse yakalanmış 4.000 kişilik mürettebatıyla birlikte Guam’da faaliyet dışı kaldı. Bir Hollanda denizaltısı ise konuta dönmek zorunda kaldı ve iki Alman korveti de operasyonlarını durdurdu. Donanmalar, hastalıklara karşı bilhassa savunmasızdı…” Shea’ya nazaran, NATO’nun son derece profesyonel bir askeri güce sahip olduğu doğruydu, lakin salgınla birlikte, bu kuvvetlerin kullanılamadıkları takdirde hiçbir işe yaramayacakları anlaşıldı…
ÇOK KUTUPLU BİR DÜNYADA NATO
1989 yılında Sovyetlerin çözülmesiyle birlikte milletlerarası güç istikrarı ve iki kutupluluk tarihe karışmış, ABD öncülüğündeki NATO, global üstünlüğünü ilan etmişti. Lakin ittifakın omurgasındaki çatlakların gözle görülür hale gelmesi yirmi yıldan az bir müddette gerçekleşti. Bugün bilhassa gelişmekte olan ülkeler, global dengeyi sağlayacak; güvenlik ve istikrarı destekleyecek yeni bir sistem olarak ‘çok kutuplu dünya’ paradigmasını tartışıyor.
Öte yandan, ABD ile NATO içinde uyuşmazlık yaşayan Almanya ve Fransa, “Avrupa Ordusu” fikrini rafta bekletiyor. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Kasım ayında Economist’e verdiği röportajda, “Şu anda yaşadığımız NATO’nun beyin ölümüdür” diyerek, ülkesini İttifaktan topyekûn çekeceğini açıklayan ABD Lideri Donald Trump’ı suçlamıştı. 20 Ocak’ta misyonu devralacak olan ‘küresel liberal düzenin’ büyük savunucusu Joe Biden ise bu hususta Avrupa’ya olumlu sinyaller veriyor. Fakat kurallar ne olursa olsun, tüm dünya ile birlikte NATO’yu da şiddetli bir misyon yılı bekliyor. Planlanan ıslahatlar hayata geçmediği ve dünyada oluşan yeni güç istikrarları gözetilmediği sürece gerileme kaçınılmaz.
Cumhuriyet
